۱) اسلام لغوی : تسلیم شدن قطع نظر از باور نداشتن به دستورات الهی مانند اسلام آوردن قبیله بنی ا سد که بظاهر تسلیم اسلام شده بودند و اظهار عقیدت میکردند و خدای تبارک و تعالی پرده را ا ز را ز درون ایشان برداشت :

((قُلْ إِنَّ صَلاَتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی للَّهِ رَبِّ ٱلْعَالَمِینَ * لاَ شَرِیکَ لَهُ وَبِذٰلِکَ أُمِرْتُ وَأَنَاْ أَوَّلُ ٱلْمُسْلِمِینَ ))

( ای پیغمبر بگو : همانا نماز من و حجّ و قربانی و عبادات من و زندگیم و مردنم همه و همه برای الله پرودگار جهانیان است ، برای او هیچ انبازی نیست ، و بدین روش فرمان داده شده ام ، و من اول کسی هستم که در برا بر فرمان خدایتعالی تسلیم شده و از هر تسلیم شونده ای تسلیم شونده ترم ۰ ) « انعام : ۱۶۲و ۱۶۳»

۲) دینی را که خدایتعالی به جهانیان عرضه فرموده است اسلام است دین اسلام درنهایت کمال است و آنچه موجب سعادت دنیا و آخرت باشد درآن تضمین گردیده است ، بطوریکه مراعات آن آرامش روحی و سرافرازی را برای تمام انسانها – ا لی الابد – تامین مینماید:

((ٱلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ ٱلأِسْلاَمَ دِیناً ))

( امروز کامل گردا ندیم برای شما – مسلمان – دینتان را و نعمت خود را بر شما تمام کردم و برگزیدم اسلام را به عنوان دین برای شما ۰۰۰ ) « مائده : ۳ »

۳) دین اسلام : مجموعه ایست از کتاب و سنّت : قرآن کریم و گفتار و رفتار و تقریر حضرت رسول اکرم محمّدالمصطفی صلی الله علیه و سلم که جامع تمام خیر و سعادت و مانع تمام بدی و آفت است ، عصاره ادیان گذشته آسمانی و موجب سعادت فلاح د و جهانی برای تمام انسانها است ۰

((وَمَن یُطِعِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزاً عَظِیماً )) :

( و هر که فرمان ببرد خدا و رسول او را به درستی که رستگار شده است ، رستگاری بزرگی ) « احزاب : ۷۱ »

۴) اسلام در مقابل شرک : پاکسازی قلب و اندیشه از پرستش غیر ا لله و باور داشتن به رسالت الهی است :

(( قُلْ أَغَیْرَ ٱللَّهِ أَتَّخِذُ وَلِیّاً فَاطِرِ ٱلسَّمَاوَاتِ وَٱلأَرْضِ وَهُوَ یُطْعِمُ وَلاَ یُطْعَمُ قُلْ إِنیۤ أُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ وَلاَ تَکُونَنَّ مِنَ ٱلْمُشْرِکَینَ )) :

( ای پیغمبر بگو:آیا غیر ا لله در نظر بگیرم سر پرست و یارو مددکاری را ؟ ا لله که آفریدگار آسمانها و زمین است و روزی میدهد و روزی داده نمیشود بگو من به درستی که فرمان داده شده ام اول کسی باشم که خود را تسلیم خدا کرده و او را به یکتایی بستایم . و هرگز از انباز دارندگان مباش ۰ ) « انعام : ۱۴ »

۵) اسلام در برا بر کفر : استوار ماندن بر توحید و رسالات الهی است :

((وَلاَ یَأْمُرَکُمْ أَن تَتَّخِذُواْ ٱلْمَلاَئِکَةَ وَٱلنَّبِیِّیْنَ أَرْبَاباً أَیَأْمُرُکُم بِٱلْکُفْرِ بَعْدَ إِذْ أَنْتُمْ مُّسْلِمُونَ )) :

(پیغمبری که از جانب خدا مامور به ا رشاد خلق شده مردم را به پرستش خدا امر میکند . فرمان نمیدهد شما را که فرشتگان و پیغمبران را اربابان خود قرا ر دهید آیا فرمان میدهد شما را به کفر پس ا ز آنکه اسلام را پذیرفته و خدا و رسالات او را باور داشته اید ؟ !! .) « آل عمران : ۸۰ »

۶) اسلام در مقابل طغیان و تمرّد : انقیاد و فرمانبری از الله:

((وَأَنِـیبُوۤاْ إِلَیٰ رَبکُمْ وَأَسْلِمُواْ لَهُ ۰۰۰ )) :

( بسوی خدا که آفریدگارتان است باز گردید و تسلیم او شوید ......) « زمر : ۵۴ »

۷) اسلام در مقابل ریاکاری و دغل : عبادت خالص بی شائبه برای خدایتعالی است ۰

((وَمَنْ أَحْسَنُ دِیناً مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لله وَهُوَ مُحْسِنٌ ))

( و کیست دین بهتری داشته باشد از کسی که تمام برنامه هایش برای ا لله است و روی خود را متوجه الله نموده و جز او هدفی دیگر ندارد ) و این غایت نیکو کاری است توجه فقط بخدا و اخلاص در عمل برای رضای ا و – جل جلاله ۰ « نساء : ۱۲۵ »

در این آیه « أسلَمَ » به معنی « أخلَصَ » خالص تر است ، چنانچه در آیه سوم سوره میفرماید : الا لله الدین الخالص ۰ پس ، دینی را که خدایتعالی به بهترین وجه میستاید همان خلوص و پاکی در نیّت و قول و عمل است۰

۸) اسلام ارادی : سر فرود آوردن د ر برا بر جلال و عظمت آفریدگار است۰

(( إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَب ٱلْعَالَمِینَ )) :

(هنگامیکه پرودگار ابراهیم او را گفت : سر فرود آر۰ گفتا سر به فرمان پرودگار جهانیانم ۰ ) « بقره : ۱۳۱ »

۹) اسلام غیر ارا دی : سر به فرمان و وابسته بودن تمام کائنات ( خواسته و ناخواسته ) در برابر اراده و خواست آفریدگار عالم است ۰

(( ۰۰۰ وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِی ٱلسَّمَاوَاتِ وَٱلأَرْضِ طَوْعاً وَکَرْهاً وَإِلَیْهِ یُرْجَعُونَ ))

و برای او سر به فرمان و تسلیم است آنچه د ر آسمانها و زمین است (راضی یا ناراضی) و بسوی ا و بر گردانده خواهند شد ۰ « آل عمران : ۸۳ »

تمام هستی :

جواهر و نبات و حیوان و جماد و اعراض به فرمان او در حرکتند نخواهند همه و همه یک سیستم را تشکیل میدهند (مجموعه ای وابسته ) همانند اجزا یک ماشین مثلا ثابت و متحرک در حرکتند یا بحرکت خود یا بحرکت ماشین ، پس موجب شدن برای ایجاد ناهماهنگی جزئی (نا فرمانی خدایی توانا را نمودن ) موجب توقف سیستم یا مجموعه عالم نمیشود ، زیرا مردمان ذره بی مقداری هستند که وابسته به عالم بزرگ هستی میباشند و عالم هستی با تمام ابعاد و زوایا و سیستمهای ساده و پیچیده اش وابسته به اراده و مشیت الله رب العالمین است :

((أَلَمْ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَن فِی ٱلسَّمَاوَاتِ وَمَن فِی ٱلأَرْضِ وَٱلشَّمْسُ وَٱلْقَمَرُ وَٱلنُّجُومُ وَٱلْجِبَالُ وَٱلشَّجَرُ وَٱلدَّوَآبُّ وَکَثِیرٌ منَ ٱلنَّاسِ وَکَثِیرٌ حَقَّ عَلَیْهِ ٱلْعَذَابُ وَمَن یُهِنِ ٱللَّهُ فَمَا لَهُ مِن مُّکْرِمٍ إِنَّ ٱللَّهَ یَفْعَلُ مَا یَشَآءُ ))

( مگر بچشم بصیرت نمی بینی که همانا ا لله جلّ جلاله سجده میکند او را آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است و همچنین آفتاب و ماه و ستارگان کوهها و جنبندگان و بسیاری از آدمیان به شوق و رغبت و بسیاری دیگر که مستحق عذابند (بطور ناخودآگاه) او را سجده میکنند (و هر که را خدایش خوار گرداند هیچ گرامی دارنده ای نیست ، همانا ا لله هر چه را که بخواهد انجام میدهد و مانعی برای او نخواهد بود . ) « حج : ۱۸ »

۱۰) اسلام دین صلاح و آرامش است :

((وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَٱجْنَحْ لَهَا وَتَوَکَّلْ عَلَی ٱللَّهِ ۰۰۰ ))

(و اگر کافران آماده صلح شدند ای پیغمبر تو نیز آن را بپذیر و خود را به ا لله بسپار و در تصمیمت قاطع باش ۰ ) « انفال : ۶۱ »

۱۱) اسلام جز برای دفاع ا ز حق و رفع فتنه و ایجاد امنیّت و آرامش جنگ را تجویز نمیکند در صورت رفع تعدی ادامه جنگ و دنبال کردن دشمن را روا نمیدارد :

(( وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّیٰ لاَ تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ ٱلدینُ للَّهِ فَإِنِ ٱنْتَهَواْ فَلاَ عُدْوَانَ إِلاَّ عَلَی ٱلظَّالِمِینَ )) :

(و جنگید با کافران تا فتنه بر طرف شود قانون و دین خدا بجای بیداد گری و هرج و مرج و خودکامگی حاکم گردد ، پس اگر کافران دست ا ز فتنه و آشوب برداشتند در اینصورت هیچگونه تجاوزی روا نیست مگر بستانکاران ۰) « بقره : ۱۹۳ »

۱۲) اسلام دین دعوت و هدایت است و جز در موارد ضروری بر سلاح و اجبار تکیه ندارد ۰

((ٱدْعُ إِلِیٰ سَبِیلِ رَبکَ بِٱلْحِکْمَةِ وَٱلْمَوْعِظَةِ ٱلْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِٱلَّتِی هِیَ أَحْسَنُ ۰۰))

(بخوان مردمان را بسوی پروردگارت به نصایح و اندرزهای پر بار و نیکو با آنان مجادله کن به حجت و دلیلی که شیرینتر است ) « نحل : ۱۲۵ » ۰

چنانکه دانستیم اسلام میخواهد حقایق را به مردم بفهماند و کسی که حق بجانب دارد و دلیل و برهانش برای احقاق آن از آفتاب روشنتر است بزور متوسّل نمیشود مگر در مقابل زور گویان که اعمال زور و قدرت در برابر آنها جای معذرت است ۰

(( ۰۰۰ فَمَنِ ٱعْتَدَیٰ عَلَیْکُمْ فَٱعْتَدُواْ عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا ٱعْتَدَیٰ عَلَیْکُمْ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱعْلَمُواْ أَنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلْمُتَّقِینَ )) :

( اگر کسی بر شما تعدی کرد در برا بر بهمان اندازه معامله به مثل کنید و بترسید از خدا و بدانید که خدا با پرهیزکاران است ، نباید ا ز اندازه خارج شوید ) ۰ « بقره : ۱۹۴ »

۱۳)اسلام دین خصومت و خشونت نیست بلکه طرفدار حق و عدل است ۰

(( إِنَّآ أَنْزَلْنَا إِلَیْکَ ٱلْکِتَابَ بِٱلْحَق لِتَحْکُمَ بَیْنَ ٱلنَّاسِ بِمَآ أَرَاکَ ٱللَّهُ وَلاَ تَکُنْ للْخَآئِنِینَ خَصِیماً )) :

( همانا ما این کتاب را به حق برای تو فرستادیم که داوری کنید و در بین مردم به آنچه الله به تو نشان داده است و هرگز به دفاع از جنایتکاران مپرداز و خصم دیگران مشو و جز از حق طرفداری مکن ۰ ) « نساء : ۱۰۵ »

۱۴) اسلام دین مدارا و رحمت و احسان است و در حدود مصلحت بوسیله نیکی ها از وقوع بدیها جلوگیری میکند آنهم به بهترین روش متناسب

(( وَلاَ تَسْتَوِی ٱلْحَسَنَةُ وَلاَ ٱلسَّیِّئَةُ ٱدْفَعْ بِٱلَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا ٱلَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ )):

(و هرگز نیکی همطراز بدی نمیشود به بهترین وجه از وقوع بدیها جلوگیری کن در اینصورت ناگاه در بین تو و دشمنت دوستی ایجاد و او به صورت صمیمی بسیار گرمی در خواهد آمد ) « فصلت : ۳۴ »

۱۵) ا سلام دین جذب و خلق را بسوی نقطه توحید هدایت میکند و از خشونت و طرد و راندن منع میکند۰

(( فَبِمَا رَحْمَةٍ منَ ٱللَّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظّاً غَلِیظَ ٱلْقَلْبِ لاَنْفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَٱعْفُ عَنْهُمْ وَٱسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی ٱلأَمْرِ ۰۰۰ ))

( به سبب رحمتی که از خدا بر قلب تو فرود آمده است برا ی آنان مهربان شدی و اگر درشت خوی و دل سخت میبودی بیگمان از دور و برت پراکنده میگشتند ، پس ببخشای بر آنها و از خدا برایشان طلب آمرزش کن وبا آنان در کارهای مهم مشاوره بنما و بآنها شخصیت و وقار بیشتری بده تا احساس حقارت نکند۰ ) « آل عمران : ۱۵۹ »

۱۶) اسلام ضمن اینکه در برابر بدیها معامله به مثل را روا میدارد صاحب حق را به عفو و اصلاح تشویق مینماید زیرا عفو بعد ا ز قدرت بزرگواری صاحب حق را تثبیت و متجاوز را تأدیب می نماید :

(( وَجَزَآءُ سَیئَةٍ سَیئَةٌ مثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی ٱللَّهِ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ ٱلظَّالِمِینَ )) :

( و مکافات هر بدی به مثل آن است نه بیشتر و اگر کسی ببخشاید و اصلاح گرداند در اینصورت پاداش او بر خدایتعالی است همانا ا و دوست ندارد ستمکاران را۰ ) « شوری : ۴۰ »

۱۷) اسلام همیشه متمایل به عفو و صلح و گذشت بوده وبا وجود تجویز قصاص یا

استیفای عوض مسلمانان را به عفو اصلاح رهنمون گشته است نمونه بارز این سیاست بزرگ ، بخشودن پیغمبر ا کرم صلی الله علیه و سلم بر ا هل مکّه است ۰

(( وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُواْ بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِن صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ للصَّابِرینَ ))

و اگر مجازات گردید متجاوزان را بمثل آنچه اذیّت شده اید مجازات کنید ، و بطور یقین اگر از مجازات صرفنظر نمائید و صبر کنید بیگمان این روش بهتر است برای صبرکنندگان۰ ) « نحل : ۱۲۶ »

بطوریکه معلوم است ، دستور مجازات با احتیاط و بدون تا کید و لکن دستور صبر و چشم پوشی از عقوبت با دو تا کید و تصریح به بهتر بودن آن ، صادر شده ا ست ، آیات دلا لت کننده بر عفو و اغماض و اصلاح و احسان در قرآن کریم بسپارند و بیان آنها احتیاج به کتاب خاصّی دارد بنابراین برای حسن ختام این آیه شریفه را ختم کلام مبحث ایمان و اسلام قرا ر میدهیم که جامع مکارم اخلاق و حسن ارفاق است :

(( خُذِ ٱلْعَفْوَ وَأْمُرْ بِٱلْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ ٱلْجَاهِلِینَ )) :

(روش عفو در پیشگیر و به نیکوکاری امر کن و از مردم نادان روی بگردان و به تبلیغ فرمان الهی به آنان کفایت نما ) ۰ « اعراف : ۱۹۹ »

برای تربیت اسلامی این آیه کافیست و فرزندان اسلام باید ادب و اخلاق خود را با این برنامه خداپسندانه تطبیق نمایند ۰ پیغمبر ا کرم صلی الله علیه و سلم میفرماید : پروردگار من مرا نیکو تربیت کرده و اساس تربیت مرا این آیه شریفه قرار داده است۰

((خُذِ ٱلْعَفْوَ وَأْمُرْ بِٱلْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ ٱلْجَاهِلِینَ ))

۱۸) پس از آمدن اسلام خدایتعالی هیچ دینی را بغیر ا ز آن از هیچکس نمیپذیرد زیرا اسلام خلاصه و عصاره تمام دستورات الهی ا ست بعلاوه برنامه های خاص خود و نقش اصلاح اساسی ادیان گذشته ، شامل تورات و انجیل و زبور و صحف و کتب پیغمبران دیگر نیز هست ، کسی که آنرا قبول نداشته باشد تمام رسالات الهی را نفی و تمام پیغمبران را تکذیب کرده است العیاذ بالله تعالی :

(( وَمَن یَبْتَغِ غَیْرَ ٱلإِسْلاَمِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی ٱلآخِرَةِ مِنَ ٱلْخَاسِرِینَ )) :

( و هر که غیر از اسلام دینی دیگر را بر گزیند هرگز از او پذیرفته نخواهد شد و ا و در آخرت ا ز ریاکاران است )۰ « آل عمران : ۸۵ »

۱۹) احسان پرستش خدایتعالی است در نهایت یقین (( الاحسان ان تعبدالله کانک تراه فان لم تکن تراه فانه یرا ک )) : ( نیکوکاری تمام آنست که آنچنان خدایتعالی را بپرستی که او را می بینی پس اگر تو او را نمی بینی بیگمان خدا ترا می بیند )۰ « حدیث شریف »

۲۰) عدل :هر چیزی را در جای خویش قرار دادن ، پس باید نیکوکاران را تشویق کرد و بدکاران را شایان کیفر دانست و هر کسی را در جای خویش نشاند۰

(( یَا أَیُّهَآ ٱلَّذِینَ آمَنُواْ کُونُواْ قَوَّامِینَ للَّهِ شُهَدَآءَ بِٱلْقِسْطِ وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَیۤ أَلاَّ تَعْدِلُواْ ٱعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَیٰ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ إِنَّ ٱللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ )) :

(ای کسانیکه ایمان آورده اید برای رضای خدا قیام کنید و ایستادگی نمائید و احکام خدا را نگهدارید وگواه راستی و درستی باشید و هرگز عداوت گروهی و قومی شما را بر گناه واندارد که از عدالت بیرون روید ، عدالت را داشته باشید که عدالت نزدیکتر است از هر عملی دیگر به پرهیزکاری و تقوی همانا خداوند آگاه است به آنچه انجام میدهید ) « مائده : ۸ »